ایام فاطمیه
ایام فاطمیه روزهایی که شیعیان به مناسبت شهادت حضرت فاطمه(س) عزاداری می‌کنند. درباره روز شهادت حضرت زهرا اختلافاتی بین روایات مختلف وجود دارد. در ایران دو روز (۱۳ جمادی‌الاول و ۳ جمادی‌الثانی)، روزهای احتمالی شهادت حضرت زهرا(س) دانسته می‌شود. این دو روز و روزهای قبل و بعد از آن، به فاطمیه اول و فاطمیه دوم مشهورند. شیعیان عراق و به‌ویژه نجف سه روز (۸ ربیع‌الثانی به علاوه دو روز پیش‌گفته) را برای شهادت حضرت زهرا(س) عزاداری می‌کنند. از میان احتمالات موجود درباره روز شهادت فاطمه(س)، ۳ جمادی‌الثانی در میان شیعیان مشهورتر است. این روز در ایران تعطیل رسمی است و بعضی از مراجع تقلید در قم به صورت پیاده‌روی در عزاداری شرکت می‌کنند.
روز شهادت
روز دقیق شهادت حضرت زهرا(س) بر اثر نقل‌های مختلف تاریخی و نیز روایات متفاوت از ائمه، دقیقا مشخص نیست. برخی آن را چهل روز بعد از رحلت پیامبر اسلام(ص)، برخی ۷۲ روز، گروهی ۷۵ روز، عده‌ای ۹۵ روز، گروهی سه ماه، و پاره‌ای دیگر شش ماه بعد از رحلت حضرت رسول(ص) دانسته‌اند.
سابقه عزاداری برای حضرت زهرا(س)
در زمان حیات ائمه اطهار(ع)، غالبا شیعیان اجازه عزاداری نداشتندولی نقل‌هایی از عزاداری اهل بیت(ع) برای حضرت زهرا(س) رسیده است.حضرت علی(ع) در زمان دفن حضرت فاطمه(س) به عزاداری پرداخت و خطاب به رسول الله(ص) از مظلومیت حضرت فاطمه(س) سخن گفت.همچنین از امام صادق(ع) نقل شده است که برای حضرت زهرا(س) عزاداری می‌کردند و در روضه خود از ماجرای سقط حضرت محسن(ع) و کتک خوردن حضرت زهرا(س)، یاد کرده‌اند. قاضی عبدالجبار معتزلی (متوفی سال ۴۱۵ق) در کتاب دلائل النبوة گزارش کرده است: عده‌ای از شیعیان در مناطقی از جمله مصر، دمشق، بغداد، الرمله، عسقلان و جبل السماق برای حضرت زهرا(س) و فرزندش حضرت محسن(ع) عزاداری می‌کردند. ابن اثیر معتقد است هر زمانی که شیعه صاحب قدرت بوده، به عزاداری برای اهل بیت(ع) پرداخته است. دولت‌های آل بویه،حمدانیان و فاطمیون در مصر از جمله دوره‌هایی است که او مثال می‌زند.
فاطمیه اول
بر اساس برخی نقل‌های تاریخی شهادت حضرت فاطمه(س) در روز ۱۳ جمادی‌الاول و بعد از گذشت ۷۵ روز از رحلت پیامبر اسلام(ص) واقع شده است. شیعیان به این روز و چند روز قبل و بعد از آن، فاطمیه اول می‌گویند. در برخی مناطق شیعه‌نشین، مراسم عزاداری حضرت فاطمه از فاطمیه اول شروع شده و تا فاطمیه دوم ادامه می‌یابد. در بین شیعیان مرسوم است که در این روز و برخی روزهای قبل و بعد از آن، مراسم روضه‌خوانی و ذکر مصیبت در مساجد، حسینیه‌ها، تکایا و نیز در خانه‌ها برگزار می‌کنند.
فاطمیه دوم
بر اساس حدیثی که ابو بصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است، شهادت حضرت فاطمه(س) در روز سه‌شنبه ۳ جمادی‌الثانی بوده است. عزاداری ایام فاطمیه معمولا در فاطمیه دوم شور بیشتری پیدا می‌کند. در قم بعد از تأسیس حوزه علمیه قم و زعامت شیخ عبدالکریم حائری، عزاداری در این روزها احیاء شد.
تعطیلی در ایران
از سال ۱۳۷۹ش بر اساس تصویب دولت جمهوری اسلامی ایران، روز ۳ جمادی‌الثانی به مناسبت شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) تعطیل رسمی اعلام شد. این تعطیلی به پیشنهاد آیت‌الله حسین وحید خراسانی، از مراجع تقلید شیعه ، به رئیس‌جمهور وقت، سید محمد خاتمی به تصویب دولت رسید.
بعد از اعلام این تعطیلی، مراسم عزاداری فاطمیه در ایران گسترش بیشتری یافت. بعضی از مراجع تقلید شیعه در این روز به همراه شیعیان و دسته‌های عزاداری پیاده‌روی می‌کنند. مسیر این پیاده‌روی در مشهد به سمت حرم امام رضا(ع) و در قم به سمت حرم حضرت معصومه(س) است.
برپایی نمایشگاه
در سال‌های اخیر همزمان با ایام فاطمیه، در برخی شهرهای ایران بویژه در قم و تهران ماکت‌هایی از محله بنی هاشم، خانه حضرت زهرا، بیت‌الاحزان، بقیع، غدیر خم و... ساخته می‌شود و مورد بازدید عمومی قرار می‌گیرد.
مدت عزاداری
در سنت شیعیان مدت خاصی برای عزاداری وجود ندارد و معروف شدن دهه اول یا دوم در سال‌های اخیر با تأسی به دهه اول محرم صورت گرفته و روایت یا سنتی که چنین توصیه‌ای داشته باشد در دست نیست. شیعیان با توجه به اعتقادی که به جایگاه دختر رسول خدا(ص) دارند و شهادت ایشان را در راه دفاع از حقانیت امیرالمؤمنین علی(ع) می‌دانند، این ایام را بزرگ می‌دارند.
زمان این دو دهه نیز در شهرهای مختلف، متفاوت است ولی معمولاً بنابر قول ۷۵ روز، به دهه دوم جمادی الاول، از دهم تا بیستم آن دهه فاطمیه اول و طبق قول ۹۵ روز، به دهه اول جمادی الثانی از اول تا دهم آن، دهه فاطمیه دوم گفته می‌شود. برخی از مراجع تقلید شیعه توصیه کرده‌اند در هر فاطمیه سه روز به مراسم عزا اختصاص داده شود. به این صورت که روزهای ۱۳، ۱۴ و ۱۵ جمادی الاول در فاطمیه نخست و روزهای ۱، ۲ و ۳ جمادی الثانی به عنوان فاطمیه دوم عزاداری شود. همچنین به عقیده آیت‌الله صافی گلپایگانی، آیت‌الله وحید خراسانی و آیت‌الله مکارم شیرازی محدوده عزاداری ایام فاطمیه از ۱۳ جمادی‌الاول تا ۳ جمادی الثانی به مدت ۲۰ روز است.
فاطمیه در دیگر کشورها
در کشورهایی همچون عراق، پاکستان،آذربایجان، تاجیکستان، و استرالیا نیز در ایام فاطمیه مراسم سوگواری برگزار می‌شود. در اروپا نیز مراکزی همچون مرکز اسلامی هامبورگ مرکز اسلامی امام علی استکهلم مراسم فاطمیه در این کشورها از سه تا پنج شب ادامه دارد.